VIÕNG LĂNG BÁC
VIỄN PHƯƠNG
THƠ HIỆN ĐẠI VIỆT NAM SAU CÁCH MẠNG THÁNG TÁM - 1945
A. Kiến thức cần
nhớ:
1.
Tác giả:
- Viễn Phưương tên thật là Phạm Thanh Viễn (1928) quê ở tỉnh An Giang. Tham gia hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ.
- Ông là một trong những cây bút có mặt sớm nhất của lực lượng văn nghệ giải phóng ở miền Nam thời chống Mỹ cứu nưước.
- Thơ Viễn Phương thường nhỏ nhẹ, giàu tình cảm và chất mơ mộng ngay trong hoàn cảnh chiến đấu ác liệt ở chiến trường
- Tác phẩm chính: “Mắt sáng học trò” (1970); “Nhớ lời di chúc” (1972); “Nhưư mấy mùa xuân” (1978)
2. Tác ph?m:
a.Hoàn cảnh sáng tác
Bài “Viếng lăng Bác” đưược viết năm 1976, trong không khí xúc động của nhân dân ta lúc công trình lăng chủ tịch Hồ Chí Minh đưược hoàn thành sau khi giải phóng Miền Nam, đất nưước thống nhất, đồng bào miền Nam có thể thực hiện mong ưước đưược viếng lăng Bác. Tác giả cũng ở trong số những đồng bào, chiến sĩ từ miền Nam sau khi giải phóng đưược ra viếng Bác
b. Nội dung và nghệ thuật
*.Nội dung : Cảm xúc bao trùm trong toàn bài thơ là niềm xúc động thiêng liêng thành kính, lòng biết ơn và tự hào pha lẫn nỗi xót đau khi tác giả từ Miền Nam ra viếng lăng Bác.
*Nghệ thuật : Cảm xúc trên đã chi phối giọng điệu của bài thơ : giọng điệu thành kính, trang nghiêm phù hợp với không khí thiêng liêng ở lăng, nơi vị lãnh tụ yên nghỉ. Giọng điệu ấy được tạo nên từ các yếu tố như thể thơ, nhịp điệu, từ ngữ, hình ảnh của bài thơ.
- Thể thơ và nhịp điệu : thể thơ bảy chữ nhưng có những dòng được kéo dài thành 8,9 tiếng. Bài thơ có nhịp chậm, nhiều dòng thơ hầu như không ngắt nhịp, thường gieo vần liền. Các yếu tố ấy tạo nên giọng điệu thiết tha trầm lắng và trang trọng thành kính, phù hợp với không khí và cảm xúc của bài thơ.
- Từ ngữ và hình ảnh : Các từ xưng hô “con ở miền Nam ra thăm lăng Bác”, các hình ảnh ẩn dụ có giá trị súc tích và gợi cảm thể hiện được lòng thành kính ( mặt trời trong lăng rất đỏ, vầng trăng sáng dịu hiền, kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân, trời xanh… ). Lời thơ dung dị mà cô đúc, giàu cảm xúc mà lắng đọng.
c.Bố cục: M?ch cảm xúc vận động theo trình tự cuộc vào lăng viếng Bác.
- Khổ 1: Cảm xúc về cảnh bên ngoài lăng, tập trung ở hình ảnh hàng tre bên lăng gợi hình ảnh của quê hương đất nước.
- Khổ 2 – 3: Từ cảm xúc về dòng người bất tận ngày ngày vào lăng viếng Bác, nhà thơ xúc cảm và suy ngẫm về lãnh tụ kính yêu được gợi lên từ những hình ảnh giàu ý nghĩa biểu tượng: mặt trời, vầng trăng, trời xanh.
- Khổ 4: Khi sắp phải trở về Miền Nam, niềm mong ước thiết tha: muốn tấm lòng mình được mãi mãi ở lại bên lăng Bác.
B.
Gợi ý phân tích bài thơ:
1. Cảm xúc trước lăng Bác.
* Tình
cảm chân thành và giản dị của đồng bào miền Nam muốn nhắn gửi, nhờ Viễn Phương
nói hộ cùng Bác.
- Câu thơ
mở đầu bài thơ: “con ở miền Nam ra thăm lăng Bác” chỉ gỏn gọn như một lời thông
báo nhưng lại gợi ra tâm trạng xúc động của một người từ chiến trường miền Nam
sau bao năm mong mỏi bây giờ mới được ra viếng Bác.
+ Cách
dùng đại từ xưng hô “con” rất gần gũi, thân thiết, ấm áp tình thân thương, diễn
tả tâm trạng của người con ra thăm cha sau bao nhiêu năm xa cách.
+ Cách
nói giảm, nói tránh : từ “thăm” thay cho từ “viếng” -> giảm nhẹ nỗi đau
thương mất mát -> Bác Hồ còn sống mãi trong tâm tưởng của mọi người.
- HÌnh
ảnh đầu tiên mà tác giả thấy được và là ấn tượng đậm nét về cảnh quan bên lăng
Bác là “hàng tre”. Hàng tre vừa mang tính chất
tả thực lại vừa tượng trưng, giàu ý nghĩa liên tưởng sâu sắc: Hàng tre
“bát ngát trong sương” là hình ảnh thực,
hết sức thân thuộc của làng quê đất nước Việt Nam – bên lăng Bác. Hàng tre
“xanh xanh Việt Nam. Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng” là ẩn dụ, là biểu tượng của dân tộc VN với vẻ đẹp thanh
cao và sức sống bền bỉ, kiên cường.
=>
Hình ảnh ẩn dụ này đã gợi liên tưởng đến hình ảnh cả dân tộc bên Bác đoàn kết,
kiên cường thực hiện lí tưởng của Bác, của dân tộc.
+ “Ôi!”
là từ cảm, biểu thị niềm xúc động tự hào trước hình ảnh hàng tre.
* Sự
tôn kính của tác giả khi đứng trước lăng Người.
Khổ thơ thứ hai được tạo nên từ cặp câu với
những hình ảnh thực và ẩn dụ sóng đôi:
Ngày ngày
mặt trời đi qua trên lăng.
Thấy một
mặt trời trong lăng rất đỏ.
- Hình
ảnh “mặt trời trên lăng” trong câu thơ trên là hình ảnh thực: một mặt trời
thiên nhiên rực rỡ vĩnh hằng ngày ngày đi qua trên lăng. Hình ảnh “mặt trời
trong lăng” ở câu thơ dưới là hình ảnh ẩn dụ -
hình ảnh Bác Hồ. Màu sắc “rất đỏ” làm cho câu thơ có hình ảnh đẹp, gây
ấn tượng sâu xa hơn, nói lên tư tưởng cách mạng, lòng yêu nước nồng nàn của
Bác. Dùng hình ảnh ẩn dụ “mặt trời trong lăng” để viết về Bác, Viễn Phương
đã ca ngợi sự vĩ đại của Bác, công lao
của Bác đối với non sông đất nước, đồng thời thể hiện được sự tôn kính, lòng biết ơn của nhân dân
với Bác, niềm tin Bác sống mãi với non sông đất nước ta.
- Hình ảnh “dòng người đi trong thương nhớ” là
hình ảnh thực: ngày ngày dòng người đi trong nỗi xúc động, bồi hồi, trong lòng
tiếc thương kính cẩn, trong lòng nặng trĩu nỗi nhớ thương. Nhịp thơ chậm, giọng
thơ trầm như bước chân dòng người vào lăng viếng Bác. Dòng người vào lăng viếng
Bác kết thành những tràng hoa không chỉ là hình ảnh tả thực so sánh những dòng
người xếp thành hàng dài vào lăng Bác trông như những tràng hoa vô tận, mà còn
là một ẩn dụ đẹp, sáng tạo của nhà thơ: cuộc đời của họ đã nở hoa dưới ánh sáng
của Bác. Những bông hoa tươi thắm đó đang đến dâng Người những gì tốt đẹp nhất. Dâng “bẩy mươi chín mùa xuân”: hình ảnh hoán
dụ mang ý nghĩa tượng trưng: con người bảy mươi chín mùa xuân ấy đã sống một
cuộc đời đẹp như những mùa xuân và đã làm ra những mùa xuân cho đất nước, cho
con người.
2. Cảm xúc trong lăng.
Niềm biết ơn thành kính đã chuyển sang niềm xúc động nghẹn ngào, khổ thứ ba đã
diễn tả cảm xúc và suy nghĩ của tác giả khi vào trong lăng viếng Bác.
- Khung
cảnh và không khí thanh tĩnh như ngưng kết cả thời gian và không gian ở bên
trong lăng Bác đã được nhà thơ gợi tả rất đạt bằng hai câu thơ giản dị:
“Bác nằm trong giấc ngủ bình yên.
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền”.
- Câu thơ
diễn tả chính xác và tinh tế sự yên tĩnh, trang nghiêm và ánh sáng dịu nhẹ
trong trẻo của không gian trong lăng Bác. Bác đang ngủ giấc ngủ bình yên, thanh
thản giữa vầng trăng sáng dịu hiền. Đó là giấc ngủ thanh bình và vĩnh hằng của
một con người cống hiến trọn vẹn cuộc đời mình cho cuộc sống bình yên của nhân
dân, đất nước.
- Nếu như trước đó Hải Như muốn được “canh
giấc ngủ của Người” thì giờ đây, Viễn Phương lại để cho vầng trăng ôm ấp, toả
sáng giấc ngủ của Người. Bởi có lẽ hình ảnh vầng trăng dịu hiền gợi giấc ngủ
ban đêm bởi nhà thơ không muốn cảm nhận một giấc ngủ vĩnh viễn giữa ban ngày.
Hơn nữa sinh thời Bác rất yêu trăng, trăng như một người bạn tri âm, tri kỉ,
chả thế mà những vần thơ của Bác tràn đầy ánh trăng, trăng đã từng vào thơ Bác
trong nhà lao, trên chiến trận, giờ đây trăng cũng đến để dỗ giấc ngủ ngàn thu
cho Người.
- Tâm
trạng xúc động của nhà thơ được biểu hiện bằng một hình ảnh ẩn dụ sâu xa: “Vẫn
biết trời xanh là mãi mãi”. Bác ra đi nhưng hoá thân vào thiên nhiên đất trời
của dân tộc, sống mãi trong sự nghiệp và tâm trí nhân dân như bầu trời xanh
vĩnh viễn trên cao.(Tố Hữu đã từng viết: Bác sống như trời đất của ta”).
- Dù vẫn
tin như thế nhưng không thể không đau xót vì sự ra đi của Người. Nỗi đau xót đã
được nhà thơ biểu hiện rất cụ thể, trực tiếp: “Mà sao nghe nhói ở trong tim!”.
Nỗi đau quặn thắt, tê tái trong đáy sâu tâm hồn như hàng nghìn mũi kim đâm vào
trái tim thổn thức khi đứng trước thi thể của Người. Đó là sự rung cảm chân
thành của nhà thơ.
3.Cảm xúc khi rời lăng:
(khổ 4): Khép lại nỗi đau mất mát ấy là những giọt nước mắt luyến tiếc, bịn
rịn, không muốn rời xa Bác. Khổ thơ thứ tư đã diễn tả tâm trạng lưu luyến của
nhà thơ muốn được ở mãi bên lăng Bác.
- Câu thơ “Mai về miền Nam thương trào nước
mắt” như một lời giã biệt. Lời nói giản dị diễn tả tình thương sâu lắng. Từ
“trào” diễn tả cảm xúc thật mãnh liệt, luyến tiếc, bịn rịn không muốn xa nơi
Bác nghỉ. Đó là tâm trạng của muôn triệu con tim bé nhỏ cùng chung nỗi đau
không khác gì tác giả. Được gần Bác dù chỉ trong giây phút nhưng không bao giờ
ta muốn xa Bác bởi Người ấm áp quá, rộng lớn quá.
- Ước
nguyện thành kính của Viễn Phương cũng là mong ước chung của những người đã
hoặc chưa một lần nào gặp Bác.
+ Muốn
làm chim hót => âm thanh của thiên nhiên, đẹp đẽ, trong lành
+ Muốn
làm đoá hoa => toả hương thơm thanh cao nơi Bác yên nghỉ
+ Muốn
làm cây trung hiếu giữ mãi giấc ngủ bình yên cho Người.
- Điệp từ
“muốn làm” + biểu cảm trực tiếp và gián tiếp => tâm trạng lưu luyến, ước
muốn, sự tự nguyện chân thành của tác giả.
- Hình
ảnh cây tre xuất hiện ở đầu bài thơ được khép lại bài thơ với một nét nghĩa bổ
sung: cây tre trung hiếu. Sự lặp lại như thế đã tạo cho bài thơ có kết cấu đầu
cuối tương ứng làm đậm nét hình ảnh gây ấn tượng sâu sắc và dòng cảm xúc được
trọn vẹn.
C. Mét sè c©u hái luyện tập:
Câu 1: Viết
đoạn văn tổng phân hợp: “Bài thơ
“VLB” là tình cảm chân thành, xúc động của Viễn Phương, của nhân dân miền Nam
đối với Bác Hồ.”
Gợi ý:
- Con –
Bác
- Ngày
ngày dòng người đi trong thương nhớ
- Vẫn
biết trời xanh là mãi mãi…. trong tim
- Khổ
cuối.
- Niềm
thương, nỗi nhớ vốn là tình cảm trong tâm trạng con người, như ngập tràn cả
không gian, trĩu nặng tâm trạng => có cảm giác như dòng người đi trong nỗi
thương nhớ mênh mang
- Người
đi xã đã 7 năm (bài thơ sáng tác 1976) khoảng thời gian không phải là ngắn,
nhưng VP và toàn thể nhân dân MNam vẫn “nghe nhói” => quá sâu đậm, mãnh liệt
- điệp
từ, điệp ngữ, cấu trúc câu (khổ 3) đem lại cho khổ thơ nhạc điệu thiết tha, sâu
lắng
- Hình
ảnh ẩn dụ : cây tre trung hiếu => mong muốn thiét tha ở mãi bên người, mong
được làm đẹp cho người. Sinh thời Bác từng nói: “miền nam ở trong trái tim
tôi”(thơ THữu)
- Cây tre
mang nét nghĩa cụ thể hơ, không còn là những phẩm chất đẹp đẽ. Phải chăng đó
vừa là ước nguyện, vừa là lời hứa thiêng liêng mà trung thành với con đường mà
Bác đã soi sáng dẫn dắt cả dân tộc
Tham khảo đoạn văn:
Tình cảm của tác giả và của mọi người thể hiện
rất thành kính và sâu sắc. Tác giả như một người con về thăm, về viếng một
người cha già kính yêu. Tác giả đã chứng kiến dòng người ngày tiếp ngày không
dứt, tỏ lòng thương nhớ lãnh tụ bằng cách kết tràng hoa dâng lên 79 mùa xuân
của Người. Những bông hoa viếng Bác,
những người dân kết thành hoa dâng lên cuộc đời hoạt động, bình dị mà vĩ đại
của Bác. Đứng trước thi hài Bác, lí trí nhắc rằng Bác sống mãi, nhưng trái tim
tác giả vẫn nhói lên trước sự thật : Bác đã vĩnh viễn đi vào cõi vĩnh
hằng. Biết bao nhiêu người đã không cầm được nước mắt trong lễ tang Bác. Và cả
khi về viếng sau này. Viết khổ thơ cuối không có từ nhân xưng chính là để tác
giả vừa bày tỏ tình cảm của mình, vừa nói lên ước nguyện của mọi người :
muốn làm đoá hoa toả hương, con chim hót, cây tre trung hiếu bên Bác mãi mãi.
Câu 2: Cho câu văn sau: Đọc bài thơ “Viếng lăng Bác”, ta không chỉ thấy tình cảm xúc động chân
thành của tác giả, của dân tộc dành cho Bác Hồ. Áng thơ của Viễn Phương còn thể
hiện hình ảnh đẹp đẽ của Người trong lòng nhân dân.
a. Biến
đổi một trong hai câu trên thành câu bị động.
b. Nếu
coi những câu thơ trên là phần mở đoạn của một đoạn văn thì phần mở đoạn ấy cho
ta biết đề tài của đoạn văn đứng trước nó là gì? Đề tài của đoạn văn sắp xây dựng là gì?
c. Viết
tiếp để có đoạn văn tổng phân hợp.
Câu 3:
Mở đầu bài “VLB”, Viễn Phương viết 3 câu
đầu khổ 1:
“Đã
thấy trong sương hàng tre bát ngát.
Ôi! Hàng tre, xanh xanh Việt Nam
Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng”
và cuối
bài, nhà thơ bày tỏ nguyện ước: “Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này”.
Theo em hình
ảnh nào là hình ảnh ẩn dụ. Em cảm nhận được từ các hình ảnh ẩn dụ đó có ý nghĩa
sâu xa như thế nào về tình cảm thiêng liêng cao đẹp của nhân dân với Bác Hồ
kính yêu. Viết một đoạn văn làm rõ điều đó và trong đoạn có sử dụng 1 câu có
thành phần phụ chú (gạch chân chỉ rõ)
Gợi ý:
- Phân
tích hình ảnh ẩn dụ: “ôi hàng tre xanh xanh VN. Bão táp mưa sa đứng thẳng
hàng”.
- Cây tre
là biểu tượng của dân tộc VN.
+ Xanh
xanh: thể hiện sức sống dẻo dai, bền bỉ. Câu thơ thể hiện h ình ảnh quê hương,
đất nước VN. HÌnh ảnh những con người quây quần, bảo vệ cho giấc ngủ của Người.
- Muốn
làm cây tre trung h iếu chốn này: Hình ảnh ẩn dụ “cây tre trung hiếu” là tình
cảm của VP cũng như của nhân dân Miền Nam tha thiết muốn ở mãi bên người.
Hình ảnh giản dị chính là nỗi xúc động của
toàn thể nhân dân miền nam trung hiếu: trung với Đảng, hiếu với dân. Đó vừa là
một lời ước nguyện, vừa là một lời hứa thiêng liêng: DT VN mãi mãi trung thành
với con đường CM mà Bác đã đặt ra.
Viết đoạn : Hình ảnh hàng tre bên lăng Bác là một hình ảnh
rất đẹp và độc đáo. Trước hết hàng tre gợi nhớ xóm làng thân thuộc với luỹ tre
xanh bao bọc ở mỗi làng quê Việt Nam. Mặt khác, cây tre từng được coi là biểu
tượng của con người Việt Nam với các đức tính cần cù, nhũn nhặn, hiên ngang,
bền bỉ, đoàn kết. Hàng tre xanh xanh, màu xanh tượng trưng cho sức sống của
Việt Nam. Cây tre được nhân hoá như những con người, như những người chiến sĩ
đứng thẳng hàng vừa làm hàng rào danh dự, vừa canh giữ cho giấc ngủ bình yên
mãi mãi của Người. Mặc cho bão táp, mưa sa, cây tre vẫn đứng thẳng hàng. Đến
khổ thơ cuối, cây tre trở thành cây tre trung hiếu, thể hiện tấm lòng mãi mãi
trung thành với sự nghiệp, với tư tưởng của Bác.
Câu 4: Yếu tố nào làm nên thành công của bài thơ
« Viếng lăng Bác » ?
Trước hết bài thơ thành công là do cảm xúc
chân thành, sâu sắc của tác giả. Những người con miền Nam không có mặt trong
ngày Bác mất (1969), mãi bảy năm sau mới có dịp ra viếng Bác. Nguyên một điều
đó thôi cũng làm cho tác giả xúc động mạnh mẽ. Khi vào lăng viếng Bác, lại thấy lăng Bác với « hàng tre
trong sương bát ngát » thân thuộc như mọi làng quê Việt Nam. Tình cảm của
nhân dân miền Nam đối với Bác, tình cảm của cả nước đối với Bác, Người đã làm
cho đất nước, cho dân tộc vẻ vang. Chính tình cảm đó cộng với những xúc động
của nhà thơ là yếu tố cộng hưởng, làm cho bài thơ thành công. Mặt khác, những
hình ảnh bình dị giàu tính tượng trưng ; lời thơ giản dị, chân thành làm
cho bài thơ dễ đi vào lòng người.
Câu 5 :
Trong bài thơ « Viếng lăng Bác », VP viết : « kết tràng hoa
dâng bảy mươi chín mùa xuân ».
Dựa trên
hiện tượng chuyển nghĩa của từ, từ « mùa xuân » có thể thay thế cho
từ nào ? Theo phưong thức chuyển nghĩa nào ? Việc thay thế từ trên có tác dụng diễn đạt
như thế nào ?
Gợi ý :
Mỗi
một năm xuân đến, con người lại thêm một tuổi. Cho nên « 79 mùa
xuân » cũng được hiểu là 79 tuổi, 79 năm trong một đời người. Nếu để từ
« tuổi » thì chỉ nói được BH đã sống 79 năm, thọ 79 tuổi, câu thơ chỉ
thuần tuý chỉ tuổi tác. Còn dùng từ « Xuân » có nghĩa là : cả
cuộc đời Bác là 79 năm cống hiến cho nhân dân, 79 năm dành cho đất nước để đất
nước có sắc xuân. Thêm nữa, kết « tràng hoa dâng 79 mùa xuân »
gợi thêm sắc xuân bên lăng Bác. VÀ từ « mùa xuân » như làm cho xúc
cảm của câu thơ, âm điệu câu thơ thêm mượt mà, sâu lắng, thiết tha. Câu thơ
hay, ý thơ trở nên đa nghĩa và sâu sắc hơn nhiều. ư
Câu 6:
Chép chính xác bốn câu đầu bài thơ “Viếng lăng Bác” của Viễn Phương. Viết đoạn
văn khoảng 8 câu phân tích hình ảnh hàng tre trong khổ thơ trên, trong đoạn có
câu văn dùng phần phụ chú (gạch chân chỉ rõ phần phụ chú đó).
Gợi ý:
Đoạn văn có các ý sau:
- Hàng
tre bát ngát trong sương là hình ảnh thực, hết sức thân thuộc của làng quê –
hàng tre bên lăng Bác.
- Hàng
tre xanh xanh Việt Nam….. là ẩn dụ, biểu tượng của dân tộc với sức sống bền bỉ,
kiên cường.
- Hình
ảnh ẩn dụ cũng gợi liên tưởng đến hình ảnh cả dân tộc bên Bác: đoàn kết, kiên
cường, thực hiện lí tưởng của Bác, của dân tộc.
Câu 7:
Hãy phân tích ý nghĩa của hình ảnh ẩn dụ “mặt trời trong lăng” ở câu thơ:
“Ngày
ngày mặt trời đi qua trên lăng.
Thấy một
mặt trời trong lăng rất đỏ”
Chép hai
câu thơ có hình ảnh ẩn dụ mặt trời trong một bài thơ mà em đã học (ghi rõ tên
và tác giả bài thơ)
Gợi ý:
- Hai câu
thơ sóng đôi hình ảnh thực và ẩn dụ “mặt trời”. Điều đó khiến ẩn dụ “mặt trời trong
lăng” nổi bật ý nghĩa sâu sắc.
- Dùng
hình ảnh ẩn dụ “mặt trời trong lăng” để viết về Bác, VP đã ca ngợi sự vĩ đại
của Bác, công lao của Bác đối với non sông đất nước.
- Đồng
thời, hình ảnh ẩn dụ “mặt trời trong lăng” cũng thể hiện sự tôn kính, lòng biết
ơn của nhân dân với Bác, niềm tin Bác sống mãi với non sông đất nước ta.
- Hai câu
thơ có hình ảnh ẩn dụ mặt trời:
Mặt trời
của bắp thì nằm trên đồi.
Mặt trời
của mẹ em nằm trên lưng (Khúc hát ru
những em bé lớn trên lưng mẹ - Nguyễn Khoa Điềm)
Câu 8:
Viết đoạn văn nêu những cảm xúc, suy nghĩ của em khi đọc khổ thơ cuối bài thơ
“Viếng lăng Bác” của Viễn Phương.
(Tham
khảo phần phân tích)
C. Phân tích bài thơ Viếng Lăng Bác
Hãy làm rõ những tình cảm chân thành và tha thiết của nhân dân ta với Bác Hồ được thể hiện qua bài thơ : “Viếng Lăng Bác” của Viễn Phương.
I . Mở bài :
Chủ tịch Hồ Chí Minh là nhân vật lịch sử thân yêu nhất của dân tộc Việt Nam suốt bao thập kỷ qua. Người là hiện thân cho những gì cao đẹp nhất của dân tộc. Lăng Bác là nơi lưu giữ những hình ảnh thân thương về Người. Nhiều người đã làm thơ về Bác và lăng Bác. Trong đó “Viếng lăng Bác”của nhà thơ Viễn Phương là một trong những bài thơ viết về lãnh tụ hay nhất. Bài thơ được viết trong không khí xúc động của nhân dân ta lúc công trình lăng Bác được hoàn thành sau khi Miền Nam được giải phóng, đất nước được thống nhất, đồng bào miền Nam có thể thực hiện mong ước được viếng lăng Bác. Nhà thơ Viễn Phương cũng ở trong số đồng bào, chiến sĩ từ miền Nam ra viếng Bác. Trong niềm xúc động thiêng liêng, thành kính pha lẫn nỗi xót đau, nhà thơ đã viết bài thơ này. Bài thơ đã thể hiện được những tình cảm chân thành và tha thiết của nhân dân ta với Bác Hồ kính yêu.
II . Thân bài
Khổ 1 : Cảm xúc của tác giả khi đến thăm lăng Bác
- Khi đến thăm lăng Bác, tác giả chứa chan cảm xúc. Mạch cảm xúc ấy được mở đầu bằng lời thơ tự sự :
Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác
- Câu thơ thật giản dị thân quen với cách dùng đại từ xưng hô “con” rất gần gũi, thân thiết, ấm áp tình thân thương. Ta cảm tưởng giọng thơ tác giả run run khi thốt lên từ “con” gần gũi mà thân thương biết mấy. Tâm trạng của Viễn Phương bây giờ là tâm trạng của người con ra thăm cha sau bao năm xa cách, mong mỏi như Tố Hữu đã từng viết : “Miền Nam mong Bác nỗi mong cha”. Song ước nguyện ấy không thành vì người cha ấy mãi mãi không còn nữa. Câu thơ giản dị, chân thành và xúc động biết bao! Dòng cảm xúc như vỡ òa, chan chứa sau bao tháng năm kìm nén.
- Tác giả sử dụng từ “thăm” thay cho từ “viếng” mong sao giảm nhẹ được nỗi đau thương, mất mát ấy để ta thấy rằng trong tiềm thức của tác giả, Bác Hồ vẫn còn sống mãi. Nhưng dường như sự thật Bác đã đi xa là nỗi đau quá đỗi lớn lao khiến Viễn Phương không khỏi xót xa, xúc động.
- Từ tâm trạng ấy, tác giả nhìn ra xa : “Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát”. Nhà thơ bắt gặp một hình ảnh thân thuộc mà bao năm in vào tâm hồn mỗi người dân Việt Nam : hình ảnh hàng tre. Gặp lại hàng tre ấy, nhà thơ có cảm giác thân thuộc như được trở về quê hương, trở về cội nguồn. Hàng tre ấy như tỏa bóng mát rười rượi trên con đườn dẫn vào lăng Bác và như bao bọc ôm lấy bóng hình của Người – vị lãnh tụ vĩ đại, kính yêu của dân tộc. Như vậy hàng tre cũng là biểu tượng cho đất nước, quê hương và tất cả như hội tụ lại đây để canh cho giấc ngủ của Người
-Bởi vậy tác giả bật lên câu cảm thán : Ôi hàng tre xanh xanh Việt Nam!”
- “Ôi!” Thể hiện sự xúc động của nhà thơ trước hình ảnh cây tre. Cây tre bình dị, mộc mạc, chân quê mà bên trong như tiềm tàng một sức sống dai dẳng : “Bão táp mưa sa vẫn thẳng hàng”. Phải chăng đó cũng là sức sống của dân tộc Việt Nam ? Sức sống ấy cũng dồi dào như màu xanh của sự kiên cường, bất khuất, không lùi bước trước kẻ thù.
- Thật tài tình khi tác giả sử dụng hình ảnh “hàng tre” vừa mang ý tả thực lại vừa mang ý ẩn dụ. Cây tre tuy gầy guộc song vẫn hiên ngang. Đó cũng chính là dân tộc Việt Nam tuy nhỏ bé nhưng rất kiên cường, sắt son.
=>Đến thăm lăng Bác, gặp lại hình ảnh hàng tre, tác giả vô cùng xúc động. Đó là sự tiếc thương bùi ngùi khi được gặp Bác song Bác đã đi xa. Song đó không chỉ là tình cảm riêng của tác giả mà còn của cả dân tộc Việt Nam đối với Bác.
2. Sự tôn kính của tác giả đối với Bác khi đứng trước lăng Người.
-Khổ thơ thứ hai được tạo nên từ cặp câu với những hình ảnh thực và ẩn dụ sóng đôi :
“Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ”
- Hình ảnh “mặt trời đi qua trên lăng” là hình ảnh mặt trời thực, mặt trời tự nhiên đem lại nguồn sáng cho thế gian. Mặt trời ấy là sức sống của muôn vàn cỏ cây hoa lá.
- “Mặt trời trong lăng” là mặt trời ẩn dụ, chỉ Bác Hồ kính yêu. Tác giả nhấn mạnh “mặt trời rất đỏ’ làm ta nhớ đến một trái tim nhiệt huyết chân thành vì nước vì dân. Ví Bác như “mặt trời”, nhà thơ muốn nói Bác như là người soi sáng cho dân tộc Việt Nam trên bước đường chién đấu, đưa cả dân tộc thoát khỏi bóng tối nô lệ đến với cuộc sống tự do, hạnh phúc. Mỗi hành mặt trời tự nhiên vẫn hành trình trên quỹ đạo cũng như mặt trời trong lăng lúc nào cũng tỏa sáng. Bác tuy đã ra đi nhưng mãi thuộc về vĩnh cửu đối với hàng triệu con người Việt Nam.
=>Thông qua hình ảnh ẩn dụ “mặt trời”, nhà thơ đã nêu lên sự vĩ đại của Bác, đồng thời thể hiện niềm tôn kính, lòng biết ơn vô hạn của nhân dân ta với Bác.
- Nhà thơ còn sáng tạo một hình ảnh nữa về Bác : Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân”
- Thời gian cứ trôi ngày tiếp ngày nhưng dòng người vẫn nối nhau vào lăng viếng Bác. Nhịp thơ chậm, giọng thơ trầm như bước chân dòng người vào viếng Bác. Nhưng “dòng người đi trong thương nhớ” là đi trong nỗi xúc động bồi hồi, trong lòng tiếc thương kính cẩn.
- Và đến đây, cảm xúc thăng hoa : hình ảnh dòng người thành một tràng hoa trước lăng. Mỗi con người vào viếng lăng giống như một bông hoa đẹp, dâng lên Bác cả tấm lòng, cả cuộc đời, niềm thương nỗi nhớ. Điệp từ “ngày ngày” nhẫn mạnh trang hoa dâng lên Bác là bất tận. Chỉ một từ “thương” thôi mà gửu gắm cả tấm lòng dân tộc Việt Nam đối với Bác. Quả là cách diễn đạt mới lạ, thích hợp. Và tràng hoa ấy dâng lên “bảy mươi chín mùa xuân” – một hình ảnh hoán dụ thật hay. Con người bảy mươi chín mùa xuân ấy đã sống một cuộc đời đẹp như những mùa xuân và làm ra mùa xuân cho đất nước, cho mỗi chúng ta. Cuộc đời chúng ta nở hoa dưới ánh sáng của Bác.
=>Hình ảnh “tràng hoa” một lần nữa tô đậm thêm sự tôn kính, biết ơn tự hào của tác giả cũng như của dân tộc VN đối với Bác.
- Khổ 3 : Đến đây niềm biết ơn thành kính đã chuyển sang niềm xúc động nghẹn ngào khi tác giả nhìn thấy Bác : “ Bác nằm trong giấc ngủ bình yên
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền”
Bác nằm đó thanh thản như đang trong giấc ngủ giữa ánh sáng dịu hiền của vầng trăng. Sau chặng đường bảy mươi chín mùa xuân cống hiến không ngừng nghỉ, dành trọn cuộc đời cho dân cho nước, Bác chưa có một đêm nào ngon giấc : “Cả cuộc đời Bác có ngủ ngon đâu!”( Hải Như)
Giờ đây, Miền Nam được giải phóng, đất nước được giải phóng, Bác có thể yên lòng và thanh thản nghỉ ngơi. Từ ánh sáng của màu xanh mát dịu trong lăng, nhà thơ liên tưởng tới vầng trăng sáng dịu hiền ru giấc ngủ cho Bác.
+ Hình ảnh “vầng trăng” được nhà thơ dùng thật thích hợp khi nói đến Bác. Hình ảnh “vầng trăng” gợi giấc ngủ ban đêm bởi một mặt Viễn Phương không muốn cảm nhận một giấc ngủ vĩnh viễn giữa ban ngày. Mặt khác tác giả muốn đưa vầng trăng vào nâng niu, ôm ấp, tỏa sáng cho giấc ngủ của Bác vì sinh thời Người rất yêu trăng, coi trăng như người bạn tri âm tri kỉ gắn bó thắm thiết của Người.
- Tâm trạng xúc động của nhà thơ lại được biểu biện bằng một hình ảnh thơ ẩn dụ diễn tả sự mất mát và nỗi nhớ thương một cách độc đáo :Vẫn biết trời xanh là mãi mãi
Mà sao nghe nhói ở trong tim
Bác ra đi nhưng đã hóa thân vào thiên nhiên, đất trời của dân tộc, như Tố Hữu đã từng viết : “Bác sống như trời đất của ta”. Trong cuộc sống yên bình hôm nay, đâu đâu ta cũng như thấy một phần công lao của Bác. Bác sẽ còn mãi với non sông đất nước. Dù lý trí mách bảo nhà thơ là Bác còn sống mãi nhưng trái tim nhả thơ vẫn mách rằng Bác đã mãi ra đi. Bởi vậy nhà thơ không sao ngăn được nỗi đau : “Nghe nhói ở trong tim”. Đó là nỗ đau xót, tê tái, quặn thắt đến cực độ ! Một sự mất mát không gì có thể bù đắp được ! Câu thơ tựa như một tiếng nấc nghẹn ngào ! Đây cũng là tâm trạng và cảm xúc của những người đã từng vào lăng viếng Bác.
3.Khổ 4 : Khép lại nỗi đau mất mát ấy là những giọt nước mắt luyến tiếc, bịn rịn không muốn rời xa Bác
Mai về miền Nam thương trào nước mắt
Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác
Muốn làm bông hoa tỏa hương đâu đây
Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này
- Câu thơ mở đầu cho những dòng thơ cuối cùng như một lời giã biệt. Nhà thơ nghĩ tới lúc phải trở về miền Nam, phải xa Bác chỉ trong khoảng cách không gian địa lý mà câu thơ viết nên thật xúc động. Mỗi chữ, mỗi câu như thấm đầy cảm xúc. Từ “trào” diễn tả cảm xúc thật mãnh liệt ! Tình thương, lòng kính yêu của nhà thơ như nén giữa tâm hồn trong phút giây đầy nhớ nhung, lưu luyến này đã bật lên thành bao ước nguyện.
- Nhà thơ muốn được hóa thành con chim để cất lên tiếng hót quanh lăng Bác. Rồi nhà thơ lại muốn làm đóa hoa tỏa hương thơm ngát bên Người. Và cuối cùng là mong muốn được hóa thành cây tre trung hiếu canh giấc ngủ cho Bác mãi mãi yên bình. Ta thấy mọi ước vọng khát khao trong cái tâm nguyện đó của nhà thơ đều quy tụ lại một điểm là mong được gần Bác, ở bên Bác. Ước vọng ấy cao đẹp và trong sáng quá bởi nó thể hiện được cái tâm niệm chân thành của nhà thơ mà cũng hết sức tha thiết : Hãy làm một cái gì đó dù là rất nhỏ có ích cho đời để xứng đáng với sự hy sinh lớn lao mà người đã dành cho đất nước, nhân dân. Điệp ngữ “muốn làm” được lặp lại ba lần để nhấn mạnh ý nguyện thiết tha và tâm trạng lưu luyến đó.
- Ta trân trọng nâng niu những ước vọng cao đẹp của nhà thơ. Đã gần 40 năm từ ngày ấy mà tấm lòng kính yêu của nhân dân ta với vị cha già của dân tộc vấn không một chút mai một. Tình cảm của nhân dân và của tác giả đã làm ta những đứa con non trẻ xúc động sâu sắc. Xin nguyện như Viễn Phương : sống một cuộc đời đẹp để trở thành những bông hoa đẹp dâng Bác.
III .Kết luận
“Viếng lăng Bác” là bài thơ đẹp về hình ảnh, hay về cảm xúc đã để lại trong lòng người đọc niềm xúc động sâu xa. Bài thơ là những giai điệu sâu lắng của niềm thành kính thiêng liêng, nỗi nhớ thương luyến tiếc mà những người con Miền Nam nói riêng, nhân dân Việt Nam nói chung dành cho Bác.
0 comments Blogger 0 Facebook
Post a Comment