BÀI: SANG THU
1. Tác
giả:
- Nguyễn Hữu Thỉnh sinh năm 1942 - quê ở Tam Dương -
Vĩnh Phúc
- Là nhà thơ chiến sĩ trưởng thành trong kháng chiến
chống Mỹ.
- Thơ Hữu Thỉnh
ấm áp tình người và giàu sức gợi cảm.Ông viết nhiều và hay về con người, cuộc
sống ở nông thôn về mùa thu.
- Có nhiều tập thơ, trường ca nổi tiếng.
- Hiện là Chủ tịch Hội nhà văn Việt Nam
2. Tác phẩm
a. Hoàn cảnh
sáng tác:
+ 1977, in lần
đầu trên báo văn nghệ, in lại nhiều lần trong các tập thơ.
+ Rút từ tập “Từ chiến hào đến thành phố”, NXB Văn
học, Hà Nội, 1991
b. Thể thơ: Năm
tiếng - ngũ ngôn
c. Phương thức biểu đạt: trữ tình kết hợp với miêu tả
và biểu cảm.
3. Phân tích bài thơ:
* Giới
thiệu:
Mùa thu không chỉ làm rung
động lòng thi nhân mà còn đem đến cho ta những xúc cảm nhẹ nhàng, êm ái gợi
nhiều thương nhớ bâng khuâng…. Thường thường, các nhà thơ chỉ cảm nhận về mùa
thu ở một số hình ảnh tiêu biểu như sắc trời xanh ngắt, gió thu se lạnh
và màu vàng tượng trưng cho mùa thu. Ở một số thi nhân có thêm những cảm nhận
riêng: với Xuân Diệu là : “Rặng liễu đìu hiu đứng chịu tang…, với Lưu Trọng Lư
là tiếng lá kêu xào xạc và tiếng chân con nai vàng đạp trên lá vàng khô, với
Nguyễn Đình Thi là hương cốm đầu mùa…. Nét đặc biệt của Hữu Thỉnh trong bài thơ
này là nhà thơ đã cảm nhận cái thời khắc sang thu bằng cả một hệ thống hình ảnh
thiên nhiên qua nhiều yếu tố và bằng nhiều giác quan với sự rung động thật tinh
tế. Mười hai câu thơ ngắn mà có đến mười hình ảnh thiên nhiên được nói đến lúc
đất trời chuyển sang thu: hương ổi, gió se, sương, sông, chim, mây, nắng, mưa,
sấm và cuối cùng là hàng cây đứng tuổi. Toàn là những hình ảnh gần gũi, quen
thuộc đối với mỗi người chúng ta và điều này làm cho bài thơ dễ đến với người
đọc. Nhưng điều quan trọng nhất chính là sự cảm nhận tinh tế của ông đối với
từng hiện tượng thiên nhiên lúc giao mùa và những rung động ấy đã lan truyền
sang ta như một tiếng nói đồng điệu.
* Khổ
1: Là những cảm nhận ban đầu của nhà thơ về cảnh sang thu của đất trời.
a.Thiên nhiên được cảm nhận từ những gì vô hình (hương, gió), mờ ảo (sương chùng
chình), nhỏ hẹp và gần (ngõ) => Đó là những cảm nhận rất riêng của nhà thơ.
- Đầu tiên là sự cảm nhận về hương vị. Cái
hương ổi chín thường khó đọng lại trong những cơn gió nồm nam thổi mạnh của mùa
hè, giờ đây bỗng “phả vào trong gió se”, đem đến hương vị dịu ngọt, đằm thắm
của mùa thu khiến nhà thơ ngạc nhiên đến ngỡ ngàng trước sự thay đổi của thiên
nhiên.Từ “phả” là động từ mạnh diễn tả
mùi hương ổi thơm nồng nàn lan toả. Gió se là gió nhẹ, khô và hơi lạnh – gió
của mùa thu, gió báo hiệu mùa thu đã đến. Gió se mang theo hương ổi của đồng
quê. Nhận ra trong gió có hương ổi là cảm nhận tinh tế của một người sống giữa
đồng quê và nhà thơ đã đem đến cho ta một tín hiệu mùa thu dân dã mà thi vị,
ông đã phát hiện ra một nét đẹp thật đáng yêu của mùa thu vùng nông thôn đồng
bằng Bắc Bộ.
- Trong “Sang thu”, dấu hiệu đầu thu là hương ổi, làn
gió và sương thu. Nhưng không phải là “sương thu man mác đầu ghềnh” của Tản Đà
mà là : “Sương chùng chình qua ngõ”- một hình ảnh lung linh huyền ảo. Không còn
là những hạt sương mà đã là một màn sương mỏng nhẹ trôi, đang chuyển động chầm
chậm nơi đường thôn ngõ xóm. “Chùng chình”là từ láy gợi hình diễn tả hành động
chậm chạp như là cố ý chậm lại. Nhà thơ đã thổi hồn vào câu thơ khiến cho màn
sương thu chứa đầy tâm trạng, như người đi còn vương vấn, ngập ngừng khi qua
ngõ nhà ai……
b. Con ngườii(
nhà thơ).
- Cảm nhận phút
giao mùa sang thu là sự ngỡ ngàng. Do ngỡ ngàng nên cả khứu giác, cả xúc giác
và thị giác đều như mách bảo thu về mà vẫn chưa thể tin, chưa dám chắc. Từ
“hình như” là sự phỏng đoán nửa tin, nửa ngờ, là cái ngỡ ngàng, ngạc nhiên
trong cái cảm xúc bâng khuâng, xao xuyến của thi sĩ. Qua đó, ta hiểu tâm hồn
nhà thơ nhạy cảm, yêu thiên nhiên, yêu hương thu với tình yêu tha thiết.
*khổ 2: Nhưng rồi mùa thu dần dần đến và hiện ra ngày
càng rõ hơn trước mắt nhà thơ
- Sự vận động của h/a thiên
nhiên trong thời khắc chuyển mùa được cụ thể hoá bằng những đổi thay của vạn
vật. Sông lúc sang thu không
còn cuộn chảy dữ dội như những ngày hè mưa lũ, mà êm ả dềnh dàng như đang lắng
lại, đang trầm xuống. Một chữ “dềnh dàng”
mà nói lên được cái dáng vẻ khoan thai, thong thả của con sông mùa thu, ngỡ như
nó được nghỉ ngơi thoải mái khi mùa nước lũ cuồn cuộn đã đi qua.
- Đối lập với hình ảnh đó là hình ảnh đàn chim bắt đầu
vội vã bay về tổ lúc hoàng hôn. Từ bắt đầu” trong ý thơ được dùng rất độc đáo
“bắt đầu vội vã” chứ không phải là “đang vội vã”. Phải tinh tế lắm, yêu và gần
gũi với thiên nhiên lắm mới nhận ra được sự bắt đầu trong những cánh chim bay.
- Cánh chim trời vội vã bay đi, “có đám
mây mùa hạ” còn vương lại. Và mây lưu luyến bắc chiếc cầu:
“Vắt nửa mình sang thu”.
Một liên tưởng thú vị, một hình ảnh đầy chất thơ.
Người ta thường nói: khăn vắt vai, con đường mòn vắt ngang sườn núi….Hữu Thỉnh
điểm vào bức tranh thu của mình một hình ảnh mới mẻ, gợi cảm: hai nửa của một
đám mây thuộc về hai mùa. Không phải vẻ đẹp của mùa hạ cũng chưa hẳn là vẻ đẹp
của mùa thu mà đó là vẻ đẹp của thời khắc giao mùa được sáng tạo từ một hồn thơ
tinh tế và nhạy cảm đang say thời khắc giao mùa này.Trong “chiều sông thương”,
ông cũng có một câu thơ tương tự về cách viết: Đám mây trên Việt Yên.
Rủ bóng về Bố Hạ.”
c. Khúc giao mùa của không gian và thời gian khi sang thu còn được
thể hiện ở chiều sâu suy ngẫm trong khổ cuối.
- Khổ cuối nói về những
biến chuyển của nắng, mưa, sấm trong lúc giao mùa với những nhận xét tinh tế
của môộ người am hiểu tường tận các hiện tượng thời tiết này:
Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
+Lại
thêm một sự đối lập: nắng vẫn còn nhưng mưa đã vơi dần. Mùa thu nắng sẽ nhạt dần, nhưng lúc giao mùa, nắng cuối hạ vẫn còn
nồng, còn sáng. Những ngày sang thu, đã ít đi những cơn mưa rào ào ạt vàcũng
bớt đi những tiếng sấm bất ngờ thường chỉ có trong mùa hạ. Các từ ngữ : “vẫn
còn – đã vơi dần – cũng bớt bất ngờ” vừa cho thấy, vẫn còn đó dấu ấn, vẫn còn
đó dư âm của mùa hạ. Nhưng tất cả đã đi vào chừng mực, vào thế ổn định mang nét
đặc trưng của mưa nắng phút giao mùa sang thu. Những câu thơ vừa tả cảnh, vừa
kín đáo bộc lộ cảm xúc giao mùa của lòng người trong mối luyến giao thấm quyện
với thiên nhiên.
+ Bài thơ khép lại bằng hai dòng thơ hàm chứa ý
nghĩa:
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi
Hai dòng cuối
bài có hai tầng ý nghĩa: tả thực và ẩn
dụ - gợi ta liên tưởng đến một tầng ý nghĩa khác – ý nghĩa về con người và cuộc
sống. Những tiếng sấm bất ngờ của mùa hạ đã bớt đi lúc sang thu (cũng có thể
hiểu: hàng cây không còn bị bất ngờ, bị giật mình vì tiếng sấm nữa), nhưng đó
còn là những vang động bất thường của ngoại cảnh, của cuộc đời. Và hàng cây
đứng tuổi ở đây vừa gợi lên hình ảnh những hàng cây không phải là còn non, vừa
gợi tả những con người từng trải đã từng vượt qua những khó khăn, những thăng
trầm của cuộc đời. Qua đó, con người càng trở nên vững vàng.
Hai câu kết đã khép lại bài
thơ vừa là hình ảnh thiên nhiên sang thu, vừa là suy nghĩ chiêm nghiệm về bản
thân, về con người, về đât nước. Nó vừa trang nghiêm chững chạc, vừa bâng
khuâng khiêm nhường nhưng cũng đầy tự hào kiêu hãnh. Chính nhà thơ Hữu Thỉnh
tâm sự: với hình ảnh này, ông muốn gửi gắm suy nghĩ của mình: khi con người đã
từng trải thì cũng vững vàng hơn trước những tác động bất thường của ngoại
cảnh, của cuộc đời (1). Bài thơ kết thúc, nhưng dư vị vẫn còn để người đọc tiếp
tục nghĩ suy thêm về cái điều nhà thơ tâm sự.
Lưu ý:
Bài ''Bến quê'' (Nguyễn minh Châu) và ''Sang thu'' ( Hữu Thỉnh) sử dụng
từ ''chùng chình'' có ý nghĩa sâu sắc đồng thời thể hiện tài năng trong việc
dùng từ của 2 tác giả.
Từ ''chùng chình'' trong bài ''Bến quê'' mang tính triết lí sâu sắc.
Cuộc đời con người luôn chứa đựng đầy nghịch lí vượt qua mọi sự tính toán, hiểu
biết của họ. Nhiều người để tuổi trẻ và thời gian lãng phí vào những điều nhạt
nhẽo, tầm thường, phù phiếm để rồi bỏ lỡ nhịp cả cuộc đời, không bao giờ tìm
đến đc những giá trị đích thực của cuộc sống.
Còn từ ''chùng chình'' trong bài ''Sang thu" là từ láy tượng hình
diễn tả sương di chuyển chậm chạp, nhẹ nhàng. Sương giăng mắc khắp không giàn
làng xóm. Sương như một thiếu nữ duyên dáng , thong thả bước vào ngưỡng cửa mùa
thu.
Rõ ràng ngôn từ không chỉ mang vẻ đẹp hình thức mà còn là phương tiện để tác giả gửi gắm ý tình sâu sắc.
Rõ ràng ngôn từ không chỉ mang vẻ đẹp hình thức mà còn là phương tiện để tác giả gửi gắm ý tình sâu sắc.
Cũng có thể hiểu: Đó đó là hình ảnh làn sương thu tuy mong manh nhưng
cũng như trôi chậm theo dòng thời gian, cảm giác của tác giả lúc ấy. Câu thơ
này ý nói thời khúc giao mùa như chậm lại, tác giả nuối tiếc 1 mùa hạ đã qua đi
và 1 mùa thu sắp đến. Câu thơ này cũng là 1 dấu hiệu thời gian vừa mới nhận ra
trước khung cảnh thiên nhiên, có lẽ làn sương thu cũng muốn níu lại cùng hương
ổi chín cuối mùa, cùng làn gió se khe khẽ thổi để cảm nhận được sự chậm rãi, sự
nghỉ ngơi.
0 comments Blogger 0 Facebook
Post a Comment